Czy możliwa jest aktualizacja GPR bez wyznaczenia na nowo obszaru zdegradowanego i rewitalizacji?

W przypadku gdy gmina posiada gminny program rewitalizacji (dalej: GPR) i chce go zaktualizować, w tym wydłużyć okres realizacji powinna uzasadnić aktualizację wynikami oceny aktualności i stopnia realizacji GPR prowadzoną zgodnie z art. 22 ustawy o rewitalizacji co najmniej raz na 3 lata i zgodnie z systemem monitorowania i oceny określonym w tym programie. Jeśli z oceny aktualności i stopnia realizacji GPR wynika, że sytuacja na obecnym obszarze rewitalizacji wciąż wymaga poprawy i cele GPR nie zostały osiągnięte, to wydłużenie okresu realizacji programu jest uzasadnione. Aktualizacja GPR powinna być przeprowadzona zgodnie z zapisami ustawy o rewitalizacji i zapisami tego programu.

Jeśli natomiast raport z oceny wskazuje na osiągnięcie celów GPR, wówczas Gminę obowiązuje art. 22 ust. 4 i powinna ona podejść do nowej delimitacji.

Jeśli gmina nie prowadzi monitoringu ani nie przeprowadziła stopnia oceny aktualności i stopnia realizacji GPR wynikającą z art. 22 ustawy o rewitalizacji to zalecane jest przeprowadzenie procesu uchwalania GPR od początku, tj. przeprowadzenia nowej delimitacji a finalnie - uchwalenie nowego GPR.

Uwaga – podczas aktualizacji GPR nie ma możliwości korekty granic obszaru rewitalizacji. Jeśli gmina chce korygować granice obszaru rewitalizacji musi zacząć proces od początku od delimitacji.

Jaka jest podstawa prawna opracowania programu rewitalizacji?

Program rewitalizacji może zostać opracowany w oparciu o ustawę z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji lub ustawę z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. W tym drugim przypadku szczegółowe zasady tworzenia dokumentu precyzują Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Trzeba jednak pamiętać, że Lokalne Programy Rewitalizacji opracowane w oparciu o ustawę o samorządzie gminnym obowiązują jedynie do końca 2023 r. Po tym terminie rewitalizację będzie można prowadzić tylko na podstawie Gminnych Programów Rewitalizacji opracowanych w oparciu o ustawę o rewitalizacji.

Czy projekt programu rewitalizacji musi być poddany strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko (SOOŚ)?

Zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty:

• koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego;
• polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko;
• innych polityk, strategii, planów lub programów, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony.

Zgodnie zaś z art. 48 ust. 1 tej ustawy organ opracowujący projekty dokumentów może, po uzgodnieniu z właściwymi organami odstąpić od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, jeżeli uzna, że realizacja postanowień danego dokumentu nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko.

W związku z tym projekt programu rewitalizacji powinien zostać skierowany do zaopiniowania przez Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego w celu uzgodnienia, czy będzie on wymagał przeprowadzenia SOOŚ.

Jakie są ograniczenia przy wyznaczaniu obszaru rewitalizacji?

Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% pwierzchni gminy i nie może być zamieszkiwany przez więcej niż 30% ogólnej liczby mieszkańców gminy.

Czy istnieją także dolne limity powierzchni i liczby mieszkańców?

Nie, ustawa i wytyczne nie określają minimalnej liczby mieszkańców obszaru rewitalizacji, ani minimalnej jego powierzchni. Należy mieć przy tym na uwadze, że liczba mieszkańców zamieszkująca dany teren warunkuje koncentrację negatywnych zjawisk społecznych, które są podstawą do wyznaczenia obszaru rewitalizacji.

Czy podobne ograniczenia występują przy wyznaczaniu obszaru zdegradowanego? Czy możliwe jest, by obszar zdegradowany obejmował całą powierzchnię gminy?

W przypadku obszaru zdegradowanego nie ma górnych limitów powierzchni i mieszkańców. Należy jednak pamiętać, że obszar zdegradowany to obszar o koncentracji negatywnych zjawisk, która powinna być wykazana w odniesieniu do wartości dla całej gminy. W przypadku objęcia całej powierzchni gminy obszarem zdegradowanym niemożliwe będzie zaprezentowanie takiego odniesienia. Niemożliwe będzie również osiągnięcie podstawowego celu diagnozy, czyli wskazanie miejsc, w których sytuacja jest najtrudniejsza i na których powinno się prowadzić skoncentrowane działania rewitalizacyjne. Dlatego nie jest wskazane obejmowanie obszarem zdegradowanym całej powierzchni gminy.

Czy obszar rewitalizacji może znajdować się poza obszarem zdegradowanym – w całości lub w części?

Nie jest to możliwe. Zgodnie z ustawą i wytycznymi obszar rewitalizacji może obejmować całość lub część obszaru zdegradowanego.

Czy obszar rewitalizacji może obejmować tereny niezamieszkałe?

Jest to dopuszczalne. Należy jednak pamiętać, że tereny niezamieszkałe mogą stanowić jedynie część obszaru lub podobszaru rewitalizacji. Istotne, by były to tereny w jakiś sposób funkcjonalnie powiązane z terenami zamieszkałymi np. tereny zielone, place i inne przestrzenie publiczne. Wynika to z faktu, iż najważniejszy w procesie rewitalizacji jest aspekt społeczny. Wyjątkiem są niezamieszkałe tereny poprzemysłowe, powojskowe i pokolejowe, które mogą stanowić oddzielny podobszar rewitalizacji. Możliwe jest to jednak tylko, gdy działania planowane do realizacji na tych terenach przyczynią się do przeciwdziałania negatywnym zjawiskom społecznym na obszarze rewitalizacji.

Czy program rewitalizacji może przewidywać realizację projektu poza obszarem rewitalizacji?

Zgodnie z wytycznymi, co do zasady projekty rewitalizacyjne realizowane są na obszarach rewitalizacji. Do objęcia wsparciem można jednak dopuszczać także projekty rewitalizacyjne zlokalizowane poza tym obszarem, jeśli służą one realizacji celów wynikających z programu rewitalizacji. Zwłaszcza dotyczy to inicjatyw społecznych nakierowanych np. na aktywizację zawodową mieszkańców obszarów rewitalizacji, gdzie rozwiązania dedykowane ludności z obszaru rewitalizacji mogą być podejmowane poza obszarem rewitalizacji. Takie przypadki wymagają szerszego uzasadnienia i wskazania siły tych powiązań i efektywności oddziaływania danego projektu rewitalizacyjnego. Przykładem może być sytuacja, w której budowa/adaptacja infrastruktury położonej poza obszarem rewitalizacji będzie miała pozytywne przełożenie na możliwość realizacji projektów społecznych na rzecz mieszkańców obszaru rewitalizacji.

Czy w procesie opracowywania programu rewitalizacji możliwe jest wykonanie diagnozy dla części obszaru gminy, np. dla obszaru, który gmina planuje wskazać jako zdegradowany?

Nie, ponieważ kolejność podejmowanych działań powinna być odwrotna. To wykonanie diagnozy pozwala gminie wskazać obszary najpilniej wymagające interwencji. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której gmina odgórnie wskazuje tereny, które chciałaby rewitalizować, a następnie przeprowadza dla nich częściową diagnozę. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji musi być efektem diagnozy przeprowadzonej dla całej gminy. Ważne jest również to, by diagnoza obejmowała wszystkie sfery: społeczną, gospodarczą, środowiskową, przestrzenno-funkcjonalną i technicznej. Pominięcie którejś z tych sfer lub przeprowadzenie diagnozy jedynie dla części gminy skutkować będzie negatywną oceną programu rewitalizacji.

Czy proces konsultacji społecznych może się ograniczać do informowania mieszkańców oraz konsultowania z nimi projektów rewitalizacyjnych?

Nie. Jak wskazują wytyczne, partycypacja powinna być ukierunkowana na możliwie dojrzałe jej formy, a więc nieograniczające się jedynie do informacji czy konsultacji działań władz lokalnych, ale dążące do zaawansowanych metod partycypacji, takich jak współdecydowanie czy kontrola obywatelska. Przykładem takich działań będą choćby spacery badawcze, ankiety, zogniskowane lub pogłębione wywiady czy też warsztaty z wykorzystaniem map lub makiet. Nie należy zapominać, że zasada partycypacji społecznej powinna być realizowana na każdym etapie prowadzenia działań rewitalizacyjnych – począwszy od diagnozowania, przez programowanie i wdrażanie, po monitorowanie.